Art Stories - Blog
Art Stories - Blog
Η Ελληνική Τέχνη στο Εξωτερικό: Πώς οι Διεθνείς Συλλέκτες Ανακαλύπτουν Ξανά τους Δασκάλους μας.
Αθήνα 21/2/2025
Τα τελευταία χρόνια, η ελληνική τέχνη βιώνει μια εντυπωσιακή αναγέννηση στη διεθνή σκηνή, αιχμαλωτίζοντας τη φαντασία συλλεκτών και ειδικών. Από τους μεγάλους οίκους δημοπρασιών σε Λονδίνο και Νέα Υόρκη έως τις περίφημες γκαλερί του Παρισιού, ένας ηλεκτρισμένος ενθουσιασμός περιβάλλει την ανακάλυψη των Ελλήνων δασκάλων. Τι τροφοδοτεί αυτή την έξαρση και γιατί οι συλλέκτες ξαφνικά σπεύδουν να αποκτήσουν αυτούς τους κάποτε παραμελημένους θησαυρούς;
Η ατμόσφαιρα σε Sotheby’s, Christie’s και Bonhams είναι φορτισμένη με σχεδόν απτή ένταση, καθώς τα ελληνικά έργα τέχνης καταρρίπτουν προσδοκίες και ρεκόρ. Ο πυρετός των προσφορών για έργα των Γιάννη Μόραλη, Κωνσταντίνου Παρθένη και Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα έχει αφήσει πολλούς να αναρωτιούνται: έχουμε παραβλέψει έναν καλλιτεχνικό θησαυρό; Κάποτε θεωρούμενη εξειδικευμένη αγορά, η ελληνική τέχνη μετατρέπεται πλέον σε πεδίο υψηλών στοιχημάτων, προσελκύοντας διεθνείς συλλέκτες που αναγνωρίζουν τη μοναδική επενδυτική της δυναμική.
Υπάρχει μια ακαταμάχητη γοητεία όταν ένα έργο τέχνης αποκτά θεσμική επικύρωση. Όταν μουσεία όπως το Λούβρο, η Tate Modern και το Metropolitan Museum of Art εκθέτουν Έλληνες δασκάλους, δεν πρόκειται απλώς για μια έκθεση—είναι μια δήλωση. Η κατοχή ενός έργου τέχνης που έχει συνυπάρξει με θρυλικούς δημιουργούς ενισχύει την αίσθηση κύρους, αποκλειστικότητας και ιστορικής συνέχειας. Το Ίδρυμα Μπάσιλ & Ελίζας Γουλανδρή και άλλες πρωτοβουλίες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάδειξη της ελληνικής τέχνης από κρυμμένο θησαυρό σε απαραίτητο απόκτημα για τους εκλεκτούς συλλέκτες.
Πέρα από τους ιστορικούς δασκάλους, το επαναστατικό πνεύμα των σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών μαγνητίζει μια νέα γενιά συλλεκτών. Καλλιτέχνες όπως ο Γιάννης Κουνέλλης, ο Takis και ο Λουκάς Σαμαράς απολαμβάνουν εδώ και χρόνια διεθνή αναγνώριση, αλλά τώρα ένα νέο κύμα τολμηρών, ψηφιακά καταρτισμένων δημιουργών ανατρέπει τα δεδομένα. Είτε μέσω NFT, καθηλωτικών εγκαταστάσεων είτε προκλητικών κοινωνικών σχολίων, αυτοί οι καλλιτέχνες αξιοποιούν βαθιά ψυχολογικά ρεύματα—νοσταλγία, επανάσταση και την αιώνια ανθρώπινη αναζήτηση για νόημα. Η Art Basel και η Frieze δεν είναι πλέον απλώς εκθέσεις· είναι πεδία μάχης όπου οι πιο τολμηρές δημιουργίες τραβούν τα βλέμματα—και τις υψηλότερες προσφορές.
Πίσω από τη λάμψη και τον θρίαμβο των πωλήσεων, ένας ακήρυχτος πόλεμος μαίνεται στον ελληνικό κόσμο της τέχνης. Έμποροι τέχνης, γκαλερίστες και οίκοι δημοπρασιών συγκρούονται ανοιχτά, με κατηγορίες για απάτη και πλαστογράφηση να συγκλονίζουν την αγορά. Δικαστικές διαμάχες και δημόσιες αντιπαραθέσεις έχουν γίνει καθημερινό φαινόμενο, καθώς ειδικοί αμφισβητούν τη γνησιότητα σπάνιων έργων και αποκαλύπτουν αμφίβολες πρακτικές των ανταγωνιστών τους. Ψίθυροι για πλαστά έργα Παρθένη, ασαφείς προελεύσεις και μυστικές συμφωνίες δημιουργούν ένα εκρηκτικό σκηνικό.
Για τους συλλέκτες, αυτή η κατάσταση αποτελεί τόσο κίνδυνο όσο και ευκαιρία. Από τη μία, απαιτείται μεγάλη προσοχή στην επιλογή πηγών αγοράς με αδιάσειστα πιστοποιητικά αυθεντικότητας. Από την άλλη, το χάος δημιουργεί περιθώρια για αγορές έργων εξαιρετικής αξίας σε ανεπανάληπτες τιμές, προτού σταθεροποιηθεί η αγορά.
Γιατί οι τιμές της ελληνικής τέχνης εκτοξεύονται; Διότι η αγορά αρχίζει να αφυπνίζεται. Ο ανθρώπινος ψυχισμός είναι προγραμματισμένος να αντιδρά στη σπανιότητα και τη δυναμική της αγοράς, και η ελληνική τέχνη προσφέρει και τα δύο. Με τα διαθέσιμα αριστουργήματα να μειώνονται και το διεθνές ενδιαφέρον να αυξάνεται, οι συλλέκτες κινούνται γρήγορα για να προλάβουν την επόμενη μεγάλη άνοδο των τιμών. Η υποτίμηση των Ελλήνων καλλιτεχνών σε σχέση με τους Ευρωπαίους ομότιμούς τους καθιστά την τρέχουσα συγκυρία μοναδική επενδυτική ευκαιρία.
Η ελληνική τέχνη δεν είναι πλέον ένα κρυφό μυστικό—είναι μια ανερχόμενη δύναμη στη διεθνή αγορά. Ο ενθουσιασμός, το κύρος και η συνάντηση ιστορίας και σύγχρονης δημιουργίας διαμορφώνουν μια νέα εποχή γεμάτη δυνατότητες. Το ερώτημα είναι: θα μείνετε απλός θεατής, ή θα διεκδικήσετε τη δική σας θέση σε αυτή τη συναρπαστική αναγέννηση;
Achilleas Tsantilis
Art Expert, Greek Court of Justice
President, Hellenic Association of Art Experts
Tsantilis Art | Est. 1925
Gallery & Official Art Experts of the Greek State
📍 5 Sekeri St., Kolonaki, Athens, Greece
📞 +30 210 360 5337
✉️ [email protected]
🌐 www.artmodern.gr
Άγγελος Γιαλλινάς: Η κληρονομιά του και τα προβλήματα αυθεντικότητας των έργων του.
Αθήνα, 20/2/2025
Ο Άγγελος Γιαλλινάς ήταν ένας διακεκριμένος Έλληνας ζωγράφος, γνωστός για τα εξαιρετικά υδατογραφικά τοπία του. Γεννήθηκε στις 5 Μαρτίου 1857 στην Κέρκυρα και έγινε μία από τις τελευταίες σημαντικές μορφές της Επτανησιακής Σχολής.
Πρώτα Χρόνια και Εκπαίδευση
Ο Γιαλλινάς ξεκίνησε την καλλιτεχνική του πορεία υπό την καθοδήγηση του Χαράλαμπου Παχή στη σχολή του στην Κέρκυρα από το 1872 έως το 1875. Για να τελειοποιήσει τις δεξιότητές του, σπούδασε στη Βενετία, τη Νάπολη και τη Ρώμη, όπου ανέπτυξε μια βαθιά εκτίμηση για την υδατογραφία. Το 1878 επέστρεψε στην Κέρκυρα, αφιερωμένος πλέον αποκλειστικά σε αυτό το μέσο.
Καλλιτεχνική Καριέρα
Το ταλέντο του Γιαλλινά αναγνωρίστηκε γρήγορα. Συμμετείχε στις Πανελλήνιες Εκθέσεις στην Αθήνα και πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση το 1886. Ένα σημαντικό ορόσημο στην καριέρα του ήταν η συνάντηση με τον Βρετανό Πρέσβη Clare Ford, ο οποίος του ανέθεσε τη δημιουργία άλμπουμ τοπίων από τη Βενετία, την Ισπανία, τη Ρόδο και την Κωνσταντινούπολη. Αυτή η συνεργασία οδήγησε σε έκθεση στο Λονδίνο από το 1891 έως το 1892, διευρύνοντας την αναγνώρισή του στους ευγενείς της Ευρώπης.
Το 1900 παρουσίασε τα έργα του στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού. Δύο χρόνια αργότερα, ίδρυσε ιδιωτική σχολή τέχνης στην Κέρκυρα, εκπαιδεύοντας τη νέα γενιά καλλιτεχνών. Μεταξύ 1907 και 1908, του ανατέθηκε η διακόσμηση του Αχίλλειου, επιβεβαιώνοντας το κύρος του. Η μεγαλύτερη έκθεσή του πραγματοποιήθηκε το 1918 στη Galerie D’Art Geo στην Αθήνα.
Καλλιτεχνικό Στυλ και Κληρονομιά
Τα έργα του Γιαλλινά χαρακτηρίζονται από την αριστοτεχνική χρήση της υδατογραφίας για την αποτύπωση γαλήνιων τοπίων, εμπνευσμένων από την Κέρκυρα και τα ταξίδια του. Οι πίνακές του ξεχωρίζουν για την λεπτή αλληλεπίδραση φωτός και χρώματος, αιχμαλωτίζοντας την ουσία του μεσογειακού τοπίου. Πολλά έργα του εκτίθενται στο Βασιλικό Παλάτι του Ηνωμένου Βασιλείου, στο πρώην Προεδρικό Παλάτι στο Μόναχο και σε πολυάριθμες συλλογές παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων σχεδόν όλων των βασιλικών οικογενειών της Ευρώπης.
Κατά τη διάρκεια της εποχής του πατέρα μου, ο γιος του Γιαλλινά ήταν τακτικός επισκέπτης στην γκαλερί του στην οδό Μητροπόλεως 31. Ο ιδιος προμήθευε τον πατέρα μου έργα του Γιαλλινα μεγάλων διαστάσεων τα περίφημα 50χ90 εκ ενώ και ο ίδιος ο Άγγελος Γιαλλινάς είχε επισκεφθεί την αθηναϊκή γκαλερί και το εργοστάσιο κορνιζών μας προκειμένου να τοποθετεί πλαίσια στα έργα με Αθηναϊκά θέματα που φιλοτεχνούσε Ένα κρίσιμο στοιχείο της καλλιτεχνικής του κληρονομιάς είναι ότι πολλοί από τους μαθητές του, ακόμα και κατά τη διάρκεια της ζωής του, δημιούργησαν έργα που έμοιαζαν εξαιρετικά με τα δικά του. Αυτές οι υδατογραφίες, αν και χρησιμοποιούσαν παρόμοια μέσα και στυλ, στερούνταν τη ρευστότητα και την αριστοτεχνική μίξη των χρωμάτων του. Ορισμένα από αυτά είχαν πιο περιορισμένη χρωματική παλέτα, ενώ οι υπογραφές και το γενικό ύφος τους προσπαθούσαν να μιμηθούν τον δάσκαλό τους, μερικές φορές με επιτυχία.
Μετά τον θάνατο του Γιαλλινά, άλλοι Κερκυραίοι και Αθηναίοι καλλιτέχνες προσπάθησαν να αντιγράψουν το στυλ του, αν και τα περισσότερα από αυτά τα έργα ήταν κατώτερα των αντιγράφων που έκαναν οι μαθητές του εν ζωή. Οι συνθέσεις και η γενική προσέγγιση μιμούνταν το αισθητικό του ύφος, αλλά υστερούσαν ιδιαίτερα στην τεχνική και τη λεπτή διαχείριση του φωτός και των χρωμάτων.
Κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, βρέθηκαν και καταστράφηκαν πολυάριθμα πλαστά έργα του Γιαλλινά σε ένα υπόγειο στην Κέρκυρα. Αυτές οι απομιμήσεις, που δημιουργήθηκαν πολύ μετά τον θάνατό του, διέφεραν σε ποιότητα, αλλά στερούνταν της εκλεπτυσμένης τεχνικής των αυθεντικών του έργων. Οι αρχές και οι ειδικοί παρενέβησαν, καταστρέφοντας πολλά από αυτά τα ψεύτικα έργα, επιβεβαιώνοντας τη σημασία της αυθεντικοποίησης στην αγορά τέχνης.
Ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό φαινόμενο στην Κέρκυρα είναι ότι πολλοί ντόπιοι συλλέκτες έχουν πέσει θύματα απάτης σχετικά με έργα του Γιαλλινά. Λόγω της κοινωνικής σημασίας της κατοχής έργων του—που συχνά θεωρείται απόδειξη αριστοκρατικής καταγωγής—πλούσιοι Κερκυραίοι έχουν γίνει στόχος παραχαρακτών. Με την πάροδο των ετών, έχουν εμφανιστεί πολυάριθμα πλαστά έργα, καταστρέφοντας όχι μόνο ιδιωτικές συλλογές αλλά και την πλούσια καλλιτεχνική παράδοση του νησιού. Αυτή η συνεχιζόμενη απάτη αναδεικνύει την ανάγκη για εμπεριστατωμένη αυθεντικοποίηση στην προστασία της κληρονομιάς του Γιαλλινά.
Επίλογος
Η κληρονομιά του Άγγελου Γιαλλινά εκτείνεται πολύ πέρα από τις μαγευτικές του υδατογραφίες. Η επιρροή του διαμόρφωσε γενιές Ελλήνων καλλιτεχνών και τα έργα του παραμένουν ζωντανή απόδειξη της ομορφιάς του Ιονίου τοπίου. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με πολλούς μεγάλους δασκάλους, η φήμη του τον έκανε στόχο πλαστογράφων, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν. Η μάχη μεταξύ της γνήσιας τέχνης και της απάτης υπογραμμίζει τον καθοριστικό ρόλο των ειδικών στη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Δυστυχώς, η σημερινή άθλια κατάσταση του σπιτιού του και η απουσία των έργων του από την Κέρκυρα είναι αποτέλεσμα της αδιαφορίας των τοπικών αρχών—ένα γεγονός που αποτελεί ντροπή για την πολιτιστική ταυτότητα του νησιού.
Achilleas Tsantilis
Art Expert, Greek Court of Justice
President, Hellenic Association of Art Experts
Tsantilis Art | Est. 1925
Gallery & Official Art Experts of the Greek State
📍 5 Sekeri St., Kolonaki, Athens, Greece
📞 +30 210 360 5337
✉️ [email protected]
🌐 www.artmodern.gr
Δελτίο Τύπου: Η Ένωση Ελλήνων και Κυπρίων Εκτιμητών Έργων Τέχνης Προειδοποιεί για τα Πλαστά Έργα Τέχνης στην Κυπριακή Αγορά.
Λευκωσία, 18 / 2 / 25 — Η Ένωση Ελλήνων και Κυπρίων Εκτιμητών Τέχνης εκδίδει επείγουσα προειδοποίηση για την αυξανόμενη παρουσία πλαστών έργων τέχνης στην κυπριακή αγορά. Σύμφωνα με έρευνες, πάνω από το 50% των έργων που αποδίδονται σε διακεκριμένους Έλληνες και Κύπριους καλλιτέχνες του 19ου και 20ού αιώνα — όπως οι Τηλέμαχος Κάνθος, Πολ Γεωργίου, Σπύρος Βασιλείου, Αλέκος Φασιανός, Γιάννης Τσαρούχης και Κωνσταντίνος Παρθένης — αποδεικνύονται τελικά πλαστά.
Η αυξανόμενη ζήτηση για τα έργα αυτών των καλλιτεχνών έχει ενθαρρύνει τους πλαστογράφους να χρησιμοποιούν εξαιρετικά εξελιγμένες μεθόδους για να εξαπατήσουν συλλέκτες και επενδυτές. Ως αποτέλεσμα, πολλά πλαστά έργα καταλήγουν σε γκαλερί, δημοπρασίες και ιδιωτικές συλλογές, θέτοντας σε κίνδυνο την ακεραιότητα της κυπριακής αγοράς τέχνης.
Η Ένωση καλεί τους συλλέκτες να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί κατά την αγορά έργων τέχνης στην Κύπρο, ειδικά από δημοπρασίες και γκαλερί, όπου συχνά περιλαμβάνονται αποποιήσεις ευθύνης σχετικά με την αυθεντικότητα. Η έλλειψη εποπτείας και η όλο και πιο εξελιγμένη τεχνική των πλαστών έργων καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για αυστηρή επαλήθευση της αυθεντικότητας των έργων πριν από την αγορά τους.
Η Ένωση Ελλήνων και Κυπρίων Εμπειρογνωμόνων Τέχνης συνιστά σε όλους τους συλλέκτες να συνεργάζονται με έμπειρους εκτιμητές και εμπειρογνώμονες για την επαλήθευση της αυθεντικότητας των έργων τέχνης. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούν να διασφαλίσουν τις επενδύσεις τους και να προστατεύσουν την πολιτιστική αξία των συλλογών τους.
Για περισσότερες πληροφορίες απευθυνθείτε στο site μας:
Παγκόσμιες Τάσεις στην Αγορά Τέχνης και η Αυξανόμενη Ζήτηση για την Ελληνική Τέχνη Μεταξύ Ιδιωτών Συλλεκτών.
Αθήνα, 23/12/2024 - Η παγκόσμια αγορά τέχνης έχει υποστεί σημαντικές μεταβολές τα τελευταία χρόνια, λόγω της αλλαγής των προτιμήσεων των συλλεκτών, των οικονομικών διακυμάνσεων και της εξέλιξης της ψηφιακής ενασχόλησης. Η άνοδος των υπερ-υψηλής καθαρής αξίας ατόμων (UHNWIs) από αναδυόμενες αγορές, ο αυξανόμενος ρόλος της τεχνολογίας στις πωλήσεις τέχνης και το ανανεωμένο ενδιαφέρον για ιστορικά σημαντικές αλλά υποτιμημένες καλλιτεχνικές παραδόσεις έχουν αναδιαμορφώσει τις επενδυτικές τάσεις. Καθώς οι συλλέκτες επιδιώκουν να διαφοροποιήσουν τα χαρτοφυλάκιά τους, πολλοί στρέφουν την προσοχή τους σε περιοχές με πλούσια καλλιτεχνική κληρονομιά που παραμένουν υποτιμημένες στη γενικότερη αγορά. Μεταξύ αυτών, η ελληνική τέχνη βιώνει μια ήσυχη αλλά δυναμική αναγέννηση στη διεθνή σκηνή.
Ο μεταπανδημικός κόσμος της τέχνης έχει δει την επέκταση των ψηφιακών δημοπρασιών και των ιδιωτικών πωλήσεων, με μεγάλους οίκους όπως οι Sotheby’s, Christie’s και Phillips να αναφέρουν ρεκόρ συναλλαγών στο διαδίκτυο. Εν τω μεταξύ, η σύγχρονη τέχνη συνεχίζει να κυριαρχεί, με τα μεγάλα ονόματα να διατηρούν ισχυρή ζήτηση, αλλά ένας αυξανόμενος αριθμός συλλεκτών εξερευνά πιο εξειδικευμένες αγορές με ισχυρά ιστορικά αφηγήματα. Η αγορά τέχνης έχει επίσης ενισχυθεί από την πολλαπλασιασμό των εκθέσεων τέχνης στην Ασία και τη Μέση Ανατολή, καθώς και από τη δημιουργία ιδιωτικών μουσείων από νέους δισεκατομμυριούχους που επιδιώκουν να διαμορφώσουν την πολιτιστική τους κληρονομιά.
Παράλληλα, οι συλλέκτες γίνονται πιο επιλεκτικοί, προχωρώντας πέρα από τις αγορές που καθοδηγούνται από τάσεις, προς έργα τέχνης που διαθέτουν μακροπρόθεσμη αξία, πολιτιστική σημασία και ιστορικό βάθος. Αυτή η μετατόπιση έχει ανοίξει τον δρόμο για την ελληνική τέχνη, η οποία παραμένει μια σχετικά ανεξερεύνητη αλλά εξαιρετικά αποδοτική κατηγορία στην αγορά.
Η ελληνική τέχνη έχει μακρά ιστορική θέση στην ευρωπαϊκή παράδοση, αλλά μέχρι πρόσφατα, η αγορά της ήταν περιορισμένη κυρίως στην Ελλάδα ή σε έναν μικρό κύκλο αφοσιωμένων γνωστών. Ωστόσο, οι διεθνείς συλλέκτες αρχίζουν να αναγνωρίζουν το βάθος, την αυθεντικότητα και τη δυναμική επένδυσης των ελληνικών έργων, από τον 18ο και 19ο αιώνα έως τις σύγχρονες εκφράσεις.
Ο 19ος αιώνας ήταν καθοριστική περίοδος για την ελληνική ζωγραφική, με καλλιτέχνες όπως ο Θεόδωρος Βρυζάκης και ο Νικόλαος Γύζης να αποτυπώνουν τον ηρωισμό και τη νοσταλγία της Ελλάδας μετά την ανεξαρτησία. Παραδοσιακά συλλέγονται κυρίως στην Ελλάδα, αλλά τώρα προσελκύουν αγοραστές από την Ευρώπη και την Αμερική που εκτιμούν τη σύνδεσή τους με το ευρύτερο ρομαντικό και οριενταλιστικό κίνημα. Οι τιμές τους παραμένουν ανταγωνιστικές σε σύγκριση με αντίστοιχα έργα της δυτικής Ευρώπης, καθιστώντας τα ελκυστικές αγορές.
Ο 20ός αιώνας ανέδειξε σημαντικούς Έλληνες μοντερνιστές όπως ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Σπύρος Παπαλουκάς και ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, των οποίων τα έργα κερδίζουν αυξανόμενο ενδιαφέρον από μια νέα γενιά διεθνών συλλεκτών. Οι συναισθηματικές απεικονίσεις του Τσαρούχη για την ελληνική ταυτότητα γοητεύουν συλλέκτες στο Παρίσι, το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, ενώ ο Γκίκας, με την κυβιστική προσέγγισή του στο ελληνικό τοπίο, προσελκύει συγκρίσεις με τον Μπρακ και τον Πικάσο.
Μεταξύ των σύγχρονων καλλιτεχνών, μορφές όπως ο Γιάννης Κουνέλλης και ο Τάκης - οι οποίοι έχουν ισχυρούς διεθνείς οπαδούς- έχουν ανοίξει τον δρόμο για νεότερους καλλιτέχνες όπως η Χριστιάνα Σούλου και ο Αλέξανδρος Γεωργίου να κερδίσουν την αναγνώριση στο εξωτερικό. Οι ιδιώτες συλλέκτες, ιδιαίτερα εκείνοι στο Λονδίνο, το Παρίσι και το Ντουμπάι, δείχνουν ενδιαφέρον για την ελληνική σύγχρονη τέχνη, όχι μόνο για την αισθητική της αξία αλλά και για το πολιτιστικό και φιλοσοφικό της βάθος.
Η διεθνής αγορά ελληνικής τέχνης βρίσκεται σε σημείο καμπής. Αν και ιστορικά επισκιασμένη από τις δυτικοευρωπαϊκές σχολές, η ζήτηση για ελληνικά έργα αυξάνεται μεταξύ των εκλεκτικών ιδιωτών συλλεκτών που εκτιμούν την καλλιτεχνική, ιστορική και επενδυτική τους αξία. Καθώς ο κόσμος της τέχνης συνεχίζει να διαφοροποιείται, η ελληνική τέχνη είναι έτοιμη να διεκδικήσει τη θέση που της αξίζει στη διεθνή σκηνή, καθιστώντας την ουσιαστική επιλογή για τους συλλέκτες που επιθυμούν να επενδύσουν σε μια πολιτιστική κληρονομιά διαχρονικής σημασίας.
Achilleas Tsantilis
Art Expert, Greek Court of Justice
President, Hellenic Association of Art Experts
Tsantilis Art | Est. 1925
Gallery & Official Art Experts of the Greek State
📍 5 Sekeri St., Kolonaki, Athens, Greece
📞 +30 210 360 5337
✉️ [email protected]
🌐 www.artmodern.gr
Πολ Γεωργίου: Ο Δάσκαλος της Κυπριακής Τέχνης και η Αυξανόμενη Πρόκληση των Πλαστογραφιών
Ο Πολ Γεωργίου (1901–1972) θεωρείται ένας από τους πιο επιδραστικούς και πολύτιμους καλλιτέχνες της Κύπρου. Γεννημένος στην Αμμόχωστο, σπούδασε νομική στο Λονδίνο, αλλά τελικά ακολούθησε καριέρα στη ζωγραφική, αναδεικνυόμενος ως αυτοδίδακτος ζωγράφος με ξεχωριστό και εκφραστικό ύφος. Το έργο του χαρακτηρίζεται από επιμηκυμένες φιγούρες, βυζαντινές επιρροές και μια βαθιά σύνδεση με την κυπριακή ζωή και κουλτούρα.
Επιστρέφοντας στην Κύπρο το 1933, αρχικά ασχολήθηκε με την οικογενειακή του επιχείρηση, πριν αφοσιωθεί πλήρως στη ζωγραφική στην ηλικία των 40 ετών. Το έργο του απέκτησε διεθνή αναγνώριση, με εκθέσεις σε διακεκριμένους χώρους όπως η Lefevre Gallery στο Λονδίνο, η Bernheim-Jeune στο Παρίσι και το Εθνικό Μουσείο Bezalel στην Ιερουσαλήμ. Οι πίνακές του, που απεικονίζουν κυπριακά τοπία, την καθημερινή ζωή και ιστορικά γεγονότα, συγκαταλέγονται πλέον στα πιο περιζήτητα έργα της κυπριακής αγοράς τέχνης.
Ο Πολ Γεωργίου θεωρείται ο ακριβότερος και πιο αναγνωρισμένος Κύπριος καλλιτέχνης. Οι πίνακές του καταρρίπτουν συνεχώς ρεκόρ στις δημοπρασίες. Ένα από τα έργα του, το "Quartier Reserve" (1953), πωλήθηκε για 100.000 € σε δημοπρασία το 2023, διπλασιάζοντας την προηγούμενη τιμή του. Ένα άλλο, το "Phantom Church", πωλήθηκε για 40.355 € σε Κυπριακό Οίκο Δημοπρασιών το 2014. Οι πωλήσεις αυτές επιβεβαιώνουν τη μεγάλη ζήτηση και εκτίμηση του έργου του τόσο στην τοπική όσο και στη διεθνή αγορά.
Η καλλιτεχνική του κληρονομιά τον έχει εδραιώσει ως βασικό πυλώνα της κυπριακής πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ τα έργα του συνεχίζουν να εκτίθενται σε σημαντικές συλλογές, όπως η Πινακοθήκη Α.Γ. Λεβέντη. Ωστόσο, η υψηλή του αξία στην αγορά συνοδεύεται από μια σοβαρή πρόκληση: τις πλαστογραφήσεις.
Ως ειδικός στην τέχνη, προσκλήθηκα από τις κυπριακές αρχές για να πραγματοποιήσω αυτοψία σε αμφισβητούμενα έργα που αποδίδονταν στον Πολ Γεωργίου. Μέσα από τις έρευνες αυτές, ήρθα αντιμέτωπος με τουλάχιστον έξι έως επτά πλαστά έργα που είχαν αγοραστεί από ανυποψίαστους συλλέκτες. Σε κάθε περίπτωση, οι ιδιοκτήτες πίστευαν ότι τα έργα τους ήταν αυθεντικά, είτε επειδή τα είχαν αποκτήσει απευθείας από ιδιωτικές συλλογές είτε μέσω γκαλερί και οίκων δημοπρασιών.
Μια μελέτη δέκα αμφισβητούμενων έργων αποκάλυψε ένα ανησυχητικό μοτίβο:
Αυτό δείχνει ότι, αν και η επίσημη αγορά τέχνης δεν είναι άτρωτη, οι ιδιωτικές συναλλαγές εγκυμονούν μεγαλύτερο κίνδυνο για τους συλλέκτες.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι πωλητές φαίνεται να γνώριζαν ότι διέθεταν πλαστά έργα. Ωστόσο, σε άλλες, τα έργα είχαν κληρονομηθεί από συγγενείς ή αποκτηθεί χωρίς πλήρη γνώση της αυθεντικότητάς τους.
Η πλαστογράφηση των έργων του Γεωργίου δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολη, γεγονός που επιτρέπει στους πλαστογράφους να δημιουργούν αντίγραφα με σχετική ευκολία. Πολλά πλαστά έργα έχουν ζωγραφιστεί σε παρόμοια μέσα με αυτά που χρησιμοποιούσε ο ίδιος, ενώ έχουν υποστεί τεχνητή παλαίωση. Οι μέθοδοι περιλαμβάνουν τη βαφή πάνω σε παλαιά υλικά, τη θέρμανση του καμβά για να δημιουργηθούν ρωγμές και την εφαρμογή βρωμιάς για να φαίνονται τα έργα παλιά.
Μια ακόμη πιο περίπλοκη μορφή πλαστογράφησης αφορά έργα που έχουν δημιουργηθεί από καλλιτέχνες που είτε ήταν ανεπίσημοι μαθητές του είτε είχαν γνώση της τεχνοτροπίας του. Ορισμένα από αυτά τα έργα χρονολογούνται την ίδια περίοδο με τα τελευταία έργα του Γεωργίου, καθιστώντας την αυθεντικοποίηση ιδιαίτερα δύσκολη. Αυτό εγείρει το ερώτημα: ήταν απλοί μιμητές ή είχαν άμεση πρόσβαση στις τεχνικές και τα υλικά του καλλιτέχνη;
Χάρη στην εξειδίκευσή μου και στην άριστη συνεργασία με τις κυπριακές αρχές, αρκετοί συλλέκτες που είχαν εξαπατηθεί κατάφεραν να ανακτήσουν τα χρήματά τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι υποθέσεις οδηγήθηκαν στα κυπριακά δικαστήρια, αναδεικνύοντας τη σημασία της προσεκτικής έρευνας πριν από την αγορά έργων τέχνης.
Η κληρονομιά του Πολ Γεωργίου ως ο κορυφαίος καλλιτέχνης της Κύπρου είναι πηγή εθνικής υπερηφάνειας αλλά και στόχος των πλαστογράφων. Η υψηλή αξία των έργων του τα καθιστά ευάλωτα σε απάτες, δημιουργώντας προκλήσεις για συλλέκτες και επαγγελματίες τέχνης.
Καθώς η ζήτηση για τα έργα του συνεχίζει να αυξάνεται, είναι απαραίτητο να ενισχυθούν οι μέθοδοι αυθεντικοποίησης και να διασφαλιστεί η ακεραιότητα της αγοράς, προκειμένου να διατηρηθεί αναλλοίωτη η πολιτιστική του κληρονομιά.
Achilleas Tsantilis
Art Expert, Greek Court of Justice
President, Hellenic Association of Art Experts
Tsantilis Art | Est. 1925
Gallery & Official Art Experts of the Greek State
📍 5 Sekeri St., Kolonaki, Athens, Greece
📞 +30 210 360 5337
✉️ [email protected]
🌐 www.artmodern.gr
Πλαστά Έργα Τέχνης: Απειλή για την Πολιτιστική Κληρονομιά και την Αγορά Τέχνης σε Ελλάδα, Κύπρο και Διεθνώς
Δελτίο Τύπου
Αχιλλέας Τσαντίλης, Πρόεδρος του Πανελλήνιου Συνδέσμου Πραγματογνωμόνων Έργων Τέχνης.
Αθήνα, 15/10/2024
Πλαστά Έργα Τέχνης: Απειλή για την Πολιτιστική Κληρονομιά και την Αγορά Τέχνης σε Ελλάδα, Κύπρο και Διεθνώς
Η διακίνηση πλαστών έργων τέχνης αποτελεί σοβαρή απειλή για την πολιτιστική μας κληρονομιά και την αγορά τέχνης σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα τελευταία χρόνια, η αύξηση των πλαστών έργων είναι ανησυχητική, τόσο στην Ελλάδα και την Κύπρο όσο και διεθνώς. Οι πλαστογράφοι χρησιμοποιούν εξειδικευμένες μεθόδους για να δημιουργήσουν ψευδή έργα και να τα διοχετεύσουν στην αγορά, εξαπατώντας ανυποψίαστους συλλέκτες και επενδυτές.
Περιστατικά στην Ελλάδα και Κύπρο
Στη Θεσσαλονίκη και την Κύπρο, οι αρχές εντόπισαν κυκλώματα που διακινούσαν πλαστά έργα τέχνης μεγάλων Ελλήνων καλλιτεχνών, όπως οι Μυταράς, Παρθένης, Γαΐτης και Χατζηκυριάκος-Γκίκας. Οι πλαστογράφοι χρησιμοποιούν παλιούς μουσαμάδες, χαρτόνια και πλαστές υπογραφές για να δημιουργήσουν έργα που μοιάζουν αυθεντικά. Επιπλέον, επιτυγχάνουν τη "γήρανση" των χρωμάτων μέσω τεχνικών μεταστροφής για να αποδώσουν την αίσθηση παλαιότητας.
Το 2016, η Ελληνική Αστυνομία κατάφερε να εντοπίσει μεγάλο αριθμό πλαστών έργων που διακινούνταν μέσω ανοιχτών δημοπρασιών και γκαλερί, μερικά από τα οποία είχαν πιστοποιήσεις αυθεντικότητας που αποδείχτηκαν ψευδείς. Παρόμοια περιστατικά έχουν εμφανιστεί και στην Κύπρο, όπου πλαστά έργα γνωστών Κυπρίων καλλιτεχνών βρέθηκαν να διακινούνται μέσω μικρών γκαλερί.
Σύμφωνα με τον κ. Τσαντίλη, «Η Κύπρος αποτελεί συχνά αφετηρία για τη διακίνηση πλαστών έργων τέχνης, τα οποία στη συνέχεια διοχετεύονται στη Θεσσαλονίκη και από εκεί στην Αθήνα. Η έλλειψη επαρκών πραγματογνωμόνων σε αυτές τις περιοχές διευκολύνει τη δράση των κυκλωμάτων».
Περιστατικά στο Εξωτερικό
Πλαστά έργα Ελληνικής τέχνης έχουν εντοπιστεί και εκτός των ελληνικών συνόρων. Ειδικότερα, στο Λονδίνο, στο Παρίσι και στη Νέα Υόρκη, δημοπρασίες και γκαλερί έχουν βρεθεί να εκθέτουν έργα που υποτίθεται ότι ανήκουν σε καλλιτέχνες όπως ο Παρθένης και ο Μυταράς, τα οποία αργότερα αποδείχτηκαν πλαστά μετά από έρευνες και ελέγχους αυθεντικότητας. Επιπλέον, το 2019, οι αρχές στο Λονδίνο ανακάλυψαν ένα δίκτυο πλαστογραφίας που είχε φτάσει μέχρι τις μεγάλες δημοπρασίες, με έργα που παρουσιάζονταν ως αυθεντικά ελληνικά, αλλά διαπιστώθηκε ότι ήταν πλαστά.
Μέθοδοι Διοχέτευσης Πλαστών Έργων στην Αγορά
Οι πλαστογράφοι χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές για να διοχετεύσουν τα πλαστά έργα στην αγορά:
Επιπτώσεις στην Πολιτιστική Κληρονομιά και την Αγορά Τέχνης
Η διακίνηση αυτών των πλαστών έργων υπονομεύει την εμπιστοσύνη στην αγορά τέχνης και μειώνει την αξία των αυθεντικών έργων, προκαλώντας ανεπανόρθωτη ζημιά στην πολιτιστική μας κληρονομιά. Οι καλλιτέχνες και τα έργα τους πλήττονται, ενώ οι συλλέκτες πληρώνουν μεγάλα ποσά για έργα που δεν έχουν καμία σχέση με τις αυθεντικές δημιουργίες.
Η αυξανόμενη τάση αυτών των απατών υπογραμμίζει την ανάγκη για αυστηρότερους ελέγχους και την ανάπτυξη συνεργασιών με έμπειρους πραγματογνώμονες για τη διασφάλιση της αυθεντικότητας των έργων.
Η Σημασία της Πρόληψης και της Συνεργασίας
Η πρόληψη είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος:
Η προστασία της αυθεντικότητας της τέχνης μας απαιτεί συλλογική προσπάθεια και διαφάνεια, ώστε να διασφαλιστεί η αξία και η πολιτιστική κληρονομιά των αυθεντικών έργων για τις επόμενες γενιές.
Αχιλλέας Τσαντίλης
Πρόεδρος Σωματείου Εκτιμητών/ Εμπειρογνώμων Έργων Τέχνης Ελλάδας και Κύπρου.
Εκτιμητής Έργων Τέχνης των Δικαστηρίων της Ελλάδας
Σωματείο Εκτιμητών Εμπειρογνώμων Ελλάδας και Κύπρου
Tsantilis Art | Est. 1925
Gallery & Official Art Experts of the Greek State
📍 5 Sekeri St., Kolonaki, Athens, Greece
📞 +30 210 360 5337
✉️ [email protected]
🌐 www.artmodern.gr
Μα, επιτέλους, τι είναι τέχνη;
Με αφορμή την θεατρική παράσταση Art Στο θέατρο Μικρό Παλλάς (Αμερικής 2, Στοά Σπυρομήλιου) παρουσιάζεται από τις 5 Οκτωβρίου 2018, το έργο της Yasmina Reza με τίτλο «Art», σε σκηνοθεσία Θοδωρή Αθερίδη και πρωταγωνιστές τον ίδιο, μαζί με τους Άλκι Κούρκουλο και Γιώργο Πυρπασόπουλο [Εικ. 1].Το συγκεκριμένο έργο της γαλλίδας συγγραφέα Γιασμίνα Ρεζά (γεν. 1959) πρωτοπαρουσιάστηκε το 1994 (Παρίσι, Comédie des Champs-Élysées) και έκτοτε γνωρίζει σημαντική επιτυχία, με επανειλημμένα ανεβάσματα σε διάφορες χώρες, στην Ευρώπη και την Αμερική, βραβεύσεις και μεταφράσεις σε περισσότερες από 20 γλώσσες, ενώ στην Ελλάδα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1996 (από τον Σταμάτη Φασουλή, στο Θέατρο Κάππα).
Στο Art η Ρεζά ασχολείται με την αισθητική αντίληψη και τη σύγχρονη τέχνη, οικοδομώντας ένα εξαιρετικά ευρηματικό κείμενο και μία ενδιαφέρουσα πλοκή, ανάμεσα σε τρεις φίλους, τον Σερζ, τον Μαρκ και τον Υβάν. Η υπόθεση εκτυλίσσεται στο Παρίσι της δεκαετίας του 1990, όπου ο Σερζ (Θ. Αθερίδης), επιτυχημένος δερματολόγος, αγοράζει έναν κατάλευκο πίνακα ζωγραφικής, διαστάσεων 1 επί 1,5 μέτρο, για τον οποίο πλήρωσε 200 χιλιάδες γαλλικά φράγκα.
Όπως ο ίδιος δηλώνει περήφανα, πρόκειται για «Αντριός περιόδου ’70» (υποθετικός ζωγράφος) και δεν είναι εντελώς λευκός, αλλά φέρει ορισμένες λεπτές διαγώνιες ρίγες – που, μάλλον, μόνον ο ίδιος μπορεί να διακρίνει [Εικ. 2].
Ωστόσο, ο επίσης επιτυχημένος, μηχανικός στο επάγγελμα, φίλος του Μαρκ (Ά. Κούρκουλος) χαρακτηρίζει χονδροειδώς τον πίνακα «παπάρα», εξοργίζεται με την επιλογή του Σερζ και του καταλογίζει σνομπισμό και ελιτισμό.
Ο τρίτος της παρέας, ο αποτυχημένος πωλητής ειδών γραφείου Υβάν (Γ. Πυρπασόπουλος), βρίσκεται μεταξύ των δύο, οι οποίοι προσπαθούν να του επιβάλλουν τη γνώμη τους και να πάρει θέση για το επίμαχο θέμα του λευκού πίνακα.
Ο ίδιος ενδιαφέρεται για περισσότερο άμεσα και «πεζά» ζητήματα – όπως ο επικείμενος, σε μια βδομάδα, γάμος του, στον οποίο οι δύο φίλοι του είναι κουμπάροι, αλλά ο καυγάς τους για τον πίνακα φαίνεται να τον ακυρώνει.
Εκκινώντας λοιπόν από τη διαμάχη των τριών για τη σύγχρονη τέχνη – που φτάνει σε ξεσπάσματα και καυγά – η Ρεζά αναδεικνύει τις διαπροσωπικές σχέσεις τους και ανατέμνει το ζήτημα της φιλίας και τα όριά της.
Η «εκκωφαντική» ανεικονική τέχνη Το κύριο πάντως διακύβευμα του έργου είναι το θέμα της υποκειμενικής πρόσληψης των εικαστικών τεχνών, ιδίως σε σχέση με τις σύγχρονες εκδοχές τους. Ο Σερζ, ο κάτοχος του ακριβού μονοχρωματικού έργου, καλεί τον φίλο του Υβάν να νιώσει τη «δόνηση που προκαλεί η μονοχρωμία», ενώ μάλιστα του συστήνει: «μεσημέρι πρέπει να τον δεις!».
Αντίθετα, για τον παραδοσιακής αισθητικής φίλο τους Μαρκ – που απέρριψε ασυζητητί τον λευκό πίνακα – θεωρεί ότι «δεν ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του έργου», δεν κατάφερε να το δει ως «το καταστάλαγμα μιας πορείας».
Ο Σερζ λοιπόν είναι υπέρμαχος της μη παραστατικής τέχνης και κρίνει δίκαιο το να καταβάλει ένα υψηλό ποσό για την απόκτησή της.
Ο ίδιος προσπαθεί να δει λεπτομερώς τον πίνακα και θεωρεί ότι «αντικειμενικά δεν είναι άσπρος». Ένας λοιπόν εντελώς αφηρημένος, πάλλευκος πίνακας ζωγραφικής γίνεται σημείο τριβής τριών φίλων για την έννοια της τέχνης, καθώς και για την αξία της, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Μέσα από ευφυώς λεπτοδουλεμένους διαλόγους, η Ρεζά διακωμωδεί – και συγχρόνως προβληματίζει εύστοχα τον θεατή – μία προσωπική της εμπειρία: ένας φίλος της είχε αγοράσει πανάκριβα έναν ανεικονικό λευκό πίνακα του Martin Barré (1924-1993), ακραιφνή εκπρόσωπο της μεταπολεμικής αφηρημένης ζωγραφικής στη Γαλλία [Εικ. 3].Η Ρεζά δεν είχε απορρίψει τον πίνακα αφοριστικά – όπως ο Μαρκ στην παράσταση – ούτε όμως είχε καταφέρει να μην γελάσει με την επιλογή του φίλου της.
Τίθεται λοιπόν εδώ το μείζον ζήτημα της τέχνης του 20ου αιώνα, σε σχέση με την αφηρημένη, πλήρως ανεικονική ζωγραφική, όπως αυτή εκκινεί ήδη από το 1912 και εξής, με μια σειρά δημιουργών (Wassily Kandinsky, František Kupka, Pablo Picasso, Robert Delaunay, Ρώσοι πρωτοπόροι) που, από διαφορετικές ατραπούς, οδηγούνται σε όμορα αποτελέσματα, με έργο-ορόσημο, ιδίως όσον αφορά τη μονοχρωμία, το «Μαύρο Τετράγωνο» (1915) του Kazimir Malevich (1879-1935).
Από εκεί και πέρα ο δρόμος είναι ανοιχτός για τους επόμενους ανεικονικούς καλλιτέχνες και γενικότερα για την ανατροπή κάθε παραδεδομένης έννοιας, τεχνοτροπίας και τεχνικής των εικαστικών τεχνών.
Στη χορεία αυτή βέβαια εντάσσεται και ο Mark Rothko (1903-1970). Και αξίζει εδώ να θυμηθούμε ότι αποτελεί τον «πρωταγωνιστή» ενός άλλου θεατρικού έργου, που σημείωσε επίσης παγκόσμια επιτυχία, με τίτλο «Κόκκινο» (λόγω των έργων του Ρόθκο), από τον συγγραφέα John Logan. Το έργο αυτό έθετε ανάλογα με της Ρεζά ερωτήματα περί σύγχρονης τέχνης, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2009 στο Λονδίνο, ενώ στην Αθήνα ανέβηκε επίσης με μεγάλη επιτυχία και εξαιρετικές ερμηνείες από τον Σταμάτη Φασουλή και τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο το 2010, στο Θέατρο «Δημήτρης Χορν».
Το προκλητικό χρηματιστήριο της τέχνης Για να επανέλθουμε στην παράσταση «Art», η Ρεζά θέτει και το ζήτημα της (αντικειμενικής;) εκτίμησης της τέχνης, και με καθαρά οικονομικούς όρους.
Αυτή η παράμετρος σαφώς και σχετίζεται με τη σύγχρονη αγορά τέχνης και τους κανόνες της. Πως δικαιολογούνται, για παράδειγμα, οι εντελώς πρόσφατες δυσθεώρητες τιμές στις οποίες εκτινάχθηκαν έργα εν ζωή καλλιτεχνών σε δημοπρασίες;
Στις 15 Νοεμβρίου 2018 στη Νέα Υόρκη (οίκος Christie’s) ο πίνακας «Πορτραίτο ενός καλλιτέχνη (πισίνα με δύο μορφές)», έργο του 1972 από τον David Hockney (γεν. 1937), έσπασε κάθε προηγούμενο ρεκόρ για ζώντα καλλιτέχνη, φτάνοντας τα 90 εκατομμύρια δολάρια.
Μόλις ενάμιση μήνα νωρίτερα, στις 5 Οκτωβρίου 2018 στο Λονδίνο (οίκος Sotheby’s), ένα έργο («Το κορίτσι με το μπαλόνι») του μόλις 44χρονου Banksy (γεν. 1974), αδιαμφισβήτητου σταρ της street art, έπιασε ένα εκατομμύριο λίρες στερλίνες.
Το άκρον άωτον ήταν ότι ο καλλιτέχνης είχε φροντίσει ώστε το έργο να αυτο-καταστραφεί αμέσως μετά το τελικό «χτύπημα».
Αλλά ακόμη κι αν ξεφύγουμε από τη σύγχρονη τέχνη και τις ακραίες εκδηλώσεις της, φαινόμενα αδικαιολόγητης υπεραξίας εμφανίζει η τρέχουσα αγορά της τέχνης – εν μέσω παγκόσμιας οικονομικής δυσανεξίας – και για «κλασικά» έργα. Ένα χρόνο πριν (15 Νοεμβρίου 2017) ο σχετικά μικρών διαστάσεων πίνακας του Χριστού ως Σωτήρα του κόσμου (Salvator Mundi) ανήλθε σε δημοπρασία των Christie’s στη Νέα Υόρκη στα 450 εκατομμύριο δολάρια (!).
Όσο κι αν ο πρίγκηπας του Άμπου Ντάμπι ήθελε να προικοδοτήσει με αυτό το έργο το εκεί νεοπαγές παράρτημα του Λούβρου – άλλο παράδοξο φαινόμενο της μουσειακής πια αντίληψης της τέχνης – το ποσό δεν δικαιολογείται, πόσο μάλλον που η απόδοση του έργου στον Leonardo da Vinci αμφισβητείται βάσιμα και σε κάθε περίπτωση – ακόμη κι αν δεχτούμε την λεοναρδική πατρότητα – πρόκειται για ένα σε σημαντικό βαθμό επιζωγραφισμένο, εκτενώς συντηρημένο έργο, άρα όχι από το χέρι του Ντα Βίντσι.
Θα μπορούσε βέβαια να πει κανείς ότι αυτά τα «παιχνίδια» του χρηματιστηρίου της τέχνης δεν θα πρέπει πια να εντυπωσιάζουν, μετά τη «χρυσή κονσέρβα περιττωμάτων» του Piero Manzoni (1933-1963): τον Μάιο του 1961 – σε ηλικία δηλ. 28 ετών και δύο μόλις χρόνια πριν αποβιώσει – «δημιούργησε» 90 κονσέρβες, τιτλοφορούμενες «Σκατό του Καλλιτέχνη» [sic].
Κάθε τέτοιο σκεύασμα περιείχε 30 γραμμάρια και τιμολογείτο βάσει της τρέχουσας αξίας του χρυσού. Ο Manzoni δηλαδή έκανε τα περιττώματά του χρυσό! Κι όχι μόνον αυτό: καθώς αυτές οι κονσέρβες απέκτησαν συλλεκτική αξία, το 2007 μία από δαύτες πωλήθηκε (Sotheby’s) για 124 χιλιάδες Ευρώ και σχετικά πρόσφατα, το 2016, ο αριθμός 54 (ο καλλιτέχνης είχε αριθμήσει τα «αριστουργήματά» του) έπιασε τις 182 χιλιάδες λίρες στερλίνες!
Βιβλιογραφικές «οδηγίες προς ναυτιλλομένους» Μάλλον δίκαια λοιπόν ο αδαής – αλλά ακόμη και ο σχετικά ενήμερος και δεκτικός στην τέχνη – θεατής, μπορεί να αναρωτηθεί για έργα όπως τα προαναφερθέντα της Αφαίρεσης του 20ου αιώνα κι όπως το επίμαχο στο έργο Art: Μα είναι αυτό είναι τέχνη;
Ακριβώς αυτό το ερώτημα θέτει η μελέτη της Cynthia Freeland «Μα είναι αυτό τέχνη; Εισαγωγή στη θεωρία της τέχνης» (Αθήνα, Πλέθρον, 2005), που, από τη σκοπιά κυρίως της φιλοσοφίας της τέχνης, εστιάζει στην καινοτομία και την πρωτοπορία των σύγχρονων εικαστικών τεχνών.
Ανάλογης οπτικής και το, επίσης μεταφρασμένο στα ελληνικά, έργο του Arthur C. Danto «Τι είναι αυτό που το λένε τέχνη» (Αθήνα, Μεταίχμιο, 2014), φιλοσόφου και κριτικού, που προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει την έννοια της τέχνης, βασιζόμενος (και) στην ερμηνεία του, από την πλευρά του θεατή κυρίως.
Για μια πιο ιστορική επισκόπηση της σύγχρονης τέχνης και της διαμόρφωσής της κατά τον 20ο αιώνα, ο έλληνας αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει στην εξαιρετική μελέτη του Jean Clair «Σκέψεις για την κατάσταση των εικαστικών τεχνών, Κριτική της μοντερνικότητας» (Αθήνα, Σμίλη, 1999).
Ο J. Clair, ιστορικός της τέχνης από τους σημαντικότερους εν ζωή και θιασώτης της νεωτερικής τέχνης του 20ου αιώνα, ασκεί αυστηρή κριτική στους φλύαρους πειραματισμούς και στις άνευ περιεχομένου εικαστικές εκφάνσεις της εποχής μας, διαχωρίζοντας την ήρα από το στάρι.
Σε τελική θεώρηση, αν ένας πάλλευκος πίνακας είναι έργο τέχνης και μάλιστα αξίζει να πληρωθεί πανάκριβα συνιστά ένα ερώτημα που δεν μπορεί, ίσως δεν χρειάζεται και μάλλον δεν πρόκειται να απαντηθεί από τη δική μας εποχή, καθώς η κατάργηση της αναπαράστασης ή, έστω, η αποδόμησή της είναι ακριβώς δικό της παράγωγο.
Δρ Θοδωρής Κουτσογιάννης - Ιστορικός της τέχνης, 22/10/2018
